Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Αδέσποτων Ζώων, είναι χρήσιμο να δούμε τις θετικές επιδράσεις που ένα κατοικίδιο έχει στην ψυχική υγεία ενός παιδιού. Αν το ζωάκι, δε, ήταν αδέσποτο και υιοθετήθηκε, τότε το παιδί έρχεται σε επαφή και με τις αξίες του αλτρουϊσμού και της συμπόνιας.
Αδιαμφισβήτητα, η σχέση που δημιουργείται ανάμεσα σε ένα παιδί και στο κατοικίδιό του έχει αναρίθμητα οφέλη για την ψυχική του υγεία και τη συναισθηματική ζωή του. Οπωσδήποτε βέβαια το είδος του κατοικιδίου παίζει σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη μεγαλύτερης ή μικρότερης ψυχικής σύνδεσης του παιδιού π.χ. η σύνδεση με έναν σκύλο ή μία γάτα είναι πολύ πιο έντονη σε σχέση με ένα ψάρι, πτηνό ή ερπετό, καθώς στην πρώτη περίπτωση παρέχεται η δυνατότητα για χάδια, παιχνίδι, άγγιγμα και αγκαλιά, τα οποία αυξάνουν την ορμόνη ωκυτοκίνη, τη λεγόμενη «ορμόνη της αγάπης», χάριν της οποίας βελτιώνεται η διάθεση, αφού παράγεται άμεση ευχαρίστηση και ανταμοιβή με την απελευθέρωσή της.
Αρχικά λοιπόν το κατοικίδιο προσφέρει στο παιδί αμέτρητες στιγμές γέλιου και χαράς και μέσα από τη σχέση που δημιουργείται τίθενται οι βάσεις για την ανάπτυξη συντροφικότητας.
Η κοινωνικοποίηση, η οποία είναι μια συνεχής και δυναμική διεργασία, συντελείται ευκολότερα και ομαλότερα για τα παιδιά που έχουν κατοικίδιο σε σχέση με αυτά που δεν έχουν. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με κατοικίδιο έχουν πλουσιότερη συναισθηματική και κοινωνική ζωή σε σχέση με παιδιά που δεν έχουν. Διαθέτουν ανεπτυγμένη από νωρίς ικανότητα ενσυναίσθησης και υπευθυνότητας, ιδιότητες που διατηρούν και ως ενήλικες.
Ανάλογα με το αναπτυξιακό επίπεδο στο οποίο βρίσκεται το παιδί, καλείται να αναλάβει ρόλο φροντιστή του κατοικιδίου με περισσότερες ή λιγότερες ευθύνες. Ο ρόλος αυτός θα το βοηθήσει να αναπτύξει από νωρίς το αίσθημα της υπευθυνότητας και της δέσμευσης, καθώς θα μάθει να μεριμνά για τις ανάγκες και κάποιου άλλου, εκτός του εαυτού του. 
Αυτό προϋποθέτει τα μέλη της οικογένειας να έχουν θέσει με σαφήνεια, από την αρχή της απόκτησής του, τους όρους που αφορούν τη φροντίδα και τις υποχρεώσεις καθενός απέναντι στο κατοικίδιο, δηλαδή το μοίρασμα ρόλων. Επίσης, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η απόκτηση κατοικιδίου να μην είναι αποτέλεσμα βιαστικής και επιπόλαιης απόφασης, αλλά τελείως συνειδητής.
Συναφείς με το εκάστοτε αναπτυξιακό στάδιο είναι και οι θετικές επιδράσεις στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού που διαμορφώνονται επιπλέον από τη σχέση παιδιού-κατοικιδίου. Ο Erik Erikson μας μίλησε για τα 8 ψυχοκοινωνικά στάδια στη ζωή κάθε ανθρώπου, σε καθένα από τα οποία συμβαίνει και μία αναπτυξιακή κρίση που σχετίζεται με συγκεκριμένες ψυχολογικές ανάγκες που χρειάζεται να καλυφθούν σε συγκεκριμένα ηλικιακά στάδια για να βγει το άτομο με επιτυχία από αυτή την κρίση:
1o στάδιο: Εμπιστοσύνη ή δυσπιστία ( γέννηση μέχρι 1ο έτος ηλικίας). Έχοντας βιώσει ασφάλεια από τους γονείς του που του εκπλήρωσαν τις ανάγκες του για σωματική προσκόλληση, αγκαλιά, τροφή σε αυτό το πρώτο στάδιο της ζωής, θα νιώσει ασφάλεια να εμπιστευτεί και να δώσει συναισθήματα σε ανθρώπους και ζωάκια στα επόμενα στάδια ανάπτυξης.
2ο στάδιο: Αυτονομία ή Ντροπή και Αμφιβολία (2-3 ετών). To παιδί έχει μεγαλύτερη ικανότητα προσωπικού ελέγχου και σταδιακά γίνεται πιο ανεξάρτητο. Η ανάθεση μικρών καθηκόντων από την οικογένεια στο παιδί για παροχή φροντίδας στο κατοικίδιο από την πλευρά του, δηλαδή μικρές αρμοδιότητες που θα το κάνουν να νιώσει υπερήφανο και επαρκές ότι τα καταφέρνει να φροντίζει κάποιον άλλον με δικές του δυνάμεις, το κάνει ευκολότερα να κατακτήσει με επιτυχία αυτό το στάδιο και να αυτονομηθεί βαθμιαία.
3ο στάδιο: Πρωτοβουλία ή Ενοχή και Αμφιβολία (3-5 ετών). Σε αυτό το στάδιο, το παιδί προσχολικής ηλικίας διεκδικεί στις αλληλεπιδράσεις του την επίδρασή του και τον έλεγχο στους άλλους μέσω ανάπτυξης πρωτοβουλιών που θα το κάνουν να νιώσει δυνατό. Όταν λοιπόν αυτό αποφασίζει πράγματα για το κατοικίδιό του (και αυτά μπορεί να αφορούν από το παιχνίδι μέχρι την τροφή και τη φροντίδα) και παίρνει πρωτοβουλίες με συναίνεση των γονιών για να αποφευχθούν ατυχήματα, έχει αναπτύξει πρωτοβουλία χωρίς να ματαιωθεί και να νιώσει αμφιβολία για τον εαυτό τους.
4ο στάδιο: Εργατικότητα ή Αίσθηση Κατωτερότητας (5-11 ετών). Στο στάδιο αυτό που είναι συνυφασμένο με τα πρώτα σχολικά χρόνια, το παιδί αφοσιώνεται στα επιτεύγματα και νιώθει ή δε νιώθει ικανοποίηση από τις ικανότητες που αναπτύσσει στο σχολείο, τον αθλητισμό, τις δραστηριότητες κ.α. Το παιδί που έχει παρέα το ζωάκι του δίπλα του όταν διαβάζει ή η προσμονή ότι θα το δει όταν επιστρέψει από το σχολείο ή τις δραστηριότητες είναι ωφελημένο, γιατί το ζωάκι μέσω της συνεχούς του παρουσίας, πραγματικής και νοερής, θα του προσφέρει ενδυνάμωση, σιγουριά και αυτοπεποίθηση ότι θα καταφέρει τους στόχους του ενώ θα αποτελεί πηγή παρηγοριάς αν δεν τα καταφέρει τόσο καλά. Άλλωστε, τα κατοικίδια είναι οι καλύτεροι ακροατές όταν ένα παιδί διαβάζει φωναχτά.
5ο στάδιο: Ταυτότητα ή Σύγχυση (12-18 ετών). Στην εφηβεία η διαμόρφωση της ταυτότητας και η απόκτηση μιας ολοκληρωμένης αίσθησης της εικόνας και εμπειρίας του εσωτερικού και εξωτερικού εαυτού του εφήβου είναι καθοριστική. Το πένθος που βιώνει ασυνείδητα για τη χαμένη παιδικότητα θα απαλυνθεί μέσα από τη σχέση του με το κατοικίδιο. Και αυτό γιατί στην εφηβεία βιώνει και ένα ακόμα πένθος, αυτό της απώλειας των γονιών ως των προσώπων που κυριαρχούσαν απόλυτα στη ζωή του. Ο έφηβος μετατοπίζει το ενδιαφέρον του από τους γονείς στους συνομιλήκους, έτσι το κατοικίδιο είναι μια σταθερή παρουσία που προσφέρει συναισθηματική στήριξη για αυτόν στην περίοδο που καλείται να αναλάβει νέους ρόλους και αποφάσεις για τη μετέπειτα ζωή του.
Τα επόμενα 3 στάδια της Οικειότητας ή Απομόνωσης, της Παραγωγικότητας ή Απραξίας και της Πληρότητας του Εγώ- Ολοκλήρωσης ή Απελπισίας αφορούν ενήλικες.
Επιπλέον, η φροντίδα του κατοικιδίου και η επαφή του παιδιού με αυτό, θα το βοηθήσει να καλλιεργήσει την ενσυναίσθησή του, δηλαδή την ικανότητα να μπαίνει στη θέση του άλλου (empathy), να αναγνωρίζει και να κατανοεί τις ανάγκες του και να δείχνει συμπόνια, να βλέπει μέσα από τα μάτια του άλλου. Και η ενσυναίσθηση αυτή χτίζεται σταδιακά μέσω της αλληλεπίδρασης με το κατοικίδιο και αναπτύσσεται ολοένα και περισσότερο καθώς το παιδί μεγαλώνει και εισέρχεται σε μεγαλύτερα αναπτυξιακά στάδια-ορόσημα, που αναφέραμε. Αναπτύσσεται όχι μόνο απέναντι στο ζωάκι του, αλλά γενικεύεται και σε κάθε άλλο ζώο και σαφώς και στους ανθρώπους και στις σχέσεις που έχει και προετοιμάζει το παιδί για τη διατήρηση της σημαντικής αυτής δεξιότητας της ενσυναίσθησης (και αναφέρω δεξιότητα γιατί καλλιεργείται και δεν είναι παγιωμένη ή όχι στην προσωπικότητα) και για κάθε μελλοντική σχέση και διαπροσωπική ή άλλου είδους αλληλεπίδραση. Ας μην ξεχνάμε ότι αρκετοί, για να μην πούμε οι περισσότεροι, ενήλικες δεν έχουν καλλιεργήσει αυτή την τόσο σημαντική δεξιότητα επικοινωνίας και νοιαξίματος, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να ανταποκριθούν πρωτίστως συναισθηματικά σε μια σχέση, αδυνατώντας να ¨ικανοποιήσουν¨τα ¨αιτήματα¨ της άλλης πλευράς ή να τα δουν πριν εκείνη ακόμα τα ζητήσει.
Σημαντική είναι η συμβολή ενός κατοικιδίου στα παιδιά προσχολικής ηλικίας στη μείωση του Άγχους Αποχωρισμού. Σύμφωνα με τον John Bowlby που ανέπτυξε τη θεωρία της Προσκόλλησης, το παιδί νηπιακής ηλικίας, όταν αποχωρεί από κοντά του το πρόσωπο αποκλειστικής του φροντίδας, το οποίο είναι συνήθως, αν και όχι πάντα, η μητέρα, βιώνει έντονη δυσφορία και άγχος που ονομάζεται άγχος αποχωρισμού. Ένας τρόπος να βοηθήσουμε το μικρό παιδί να μειώσει αυτό το άγχος όταν απουσιάζει το πρόσωπο-φροντιστής του είναι να ασχοληθεί με κάτι άλλο για το διάστημα της απουσίας αυτής, να αποσπάσει θα λέγαμε προσωρινά την προσοχή του και αν ανακουφιστεί. Τον ρόλο αυτό μπορεί να ¨παίξει¨το λεγόμενο «μεταβατικό αντικείμενο». Μπορεί να πρόκειται για ένα αρκουδάκι, μία κουβερτούλα, κάτι που να μπορεί αν πάρει αγκαλιά. Το ζωάκι μας που είναι ζωντανό, χνουδωτό και προσφέρει άπειρο γέλιο, χαρά, παιχνίδι και αγκαλιές μπορεί να έχει ρόλο μεταβατικού αντικειμένου για το παιδί που στερείται τον γονέα του με την απουσία του. Από ψυχολογικής θεραπευτικής άποψης, ένα κατοικίδιο μπορεί να έχει τον ρόλο του μεταβατικού αντικειμένου για το παιδί με παρόμοια έννοια που ένας θεραπευτής ψυχολόγος ή ψυχίατρος, μπορεί να έχει ο ίδιος αυτόν τον ρόλο ως μεταβατικό αντικείμενο για θεραπευόμενους που έχουν στερηθεί και παραμεληθεί συναισθηματικά από τους γονείς τους, ασκώντας ο θεραπευτής περιορισμένη γονική υποκατάσταση σε σχέση με τους πραγματικούς γονείς για διαταραχές όπως η οριακή διαταραχή προσωπικότητας και άλλες ψυχολογικές δυσκολίες.
Το κατοικίδιο ως μεταβατικό αντικείμενο προσφέρει στο παιδί σταθερότητα και ασφάλεια με τη συνεχόμενη παρουσία του και αποτελεί ανακουφιστικό υποκατάστατο της προσωρινής απουσίας των γονέων. Το κατοικίδιο μετριάζει το συναίσθημα μοναξιάς του, γίνεται ακροατής του παιδιού, προς το οποίο αυτό μοιράζεται σκέψεις και συναισθήματα.
Η συνεχόμενη παρουσία του και σύνδεση με το παιδί μειώνει όχι μόνο το άγχος αποχωρισμού αλλά και το άγχος γενικά. Μέσα από τις κοινές δραστηριότητες και το μοίρασμα δημιουργούνται ευφορικά συναισθήματα στο παιδί και αυξάνεται ο νευροδιαβιβαστής ντοπαμίνη, υπεύθυνος για την κινητοποίηση τη διάθεση και την άμεση ευχαρίστηση ενώ απελευθερώνεται ωκυτοκίνη, η ορμόνη της αγάπης και της αγκαλιάς, ορμόνη που απελευθερώνεται και κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Το παιδί χαλαρώνει και η χαλάρωση αυτή είναι ένα αποτέλεσμα που επιτυγχάνεται χωρίς προσπάθεια. Η παραγωγή κορτιζόλης, της ορμόνης του άγχους, στο αίμα μειώνεται και η χαλάρωση είναι αποτέλεσμα και αυτών των νευροφυσιολογικών αλλαγών που συντελούνται με τη μείωση της κορτιζόλης. Ας μην ξεχνάμε ότι από μόνα τους τα ζωάκια και μόνο που τα βλέπουμε ή τα νιώθουμε δίπλα μας ή τα σκεφτόμαστε, μεταδίδουν ηρεμία και χαλάρωση. Αυτή η ηρεμία που εκπέμπουν εξισορροπεί την ύπαρξη τυχόν συναισθημάτων θυμού, αναστάτωσης και θλίψης των παιδιών. Ειδικότερα, οι γάτες, έχοντας μια έμφυτη ικανότητα να μένουν ακίνητες, μερικές φορές για πολλές ώρες, μεταδίδουν αυτή την αίσθηση γαλήνης. Το ίδιο είδος μας κάνει να γελάμε, καθώς είναι περίεργες και απρόβλεπτες.
Η διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών επηρεάζεται από τα κατοικίδια όχι μόνο ως προς την υπευθυνότητα και δέσμευση μέσα από την καθημερινή φροντίδα, την κοινωνικοποίηση και πειθαρχία, τη συντροφικότητα, συμπόνια, ενσυναίσθηση και ευαισθησία προς τους άλλους, αλλά και ως προς την απόκτηση και ενίσχυση αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης. Και αυτό γιατί φροντίζοντας καθημερινά τις ανάγκες του ζωντανού βλέπει ότι τα καταφέρνει, μαθαίνει για τη δέσμευση και μέσα από τη φροντίδα του ζώου κατανοεί την ανάγκη για τη δική του αυτοφροντίδα. Ο σεβασμός στις ανάγκες μιας άλλης ζωής οδηγεί σταθερά στη συναισθηματική του εξέλιξη. Επίσης, μαθαίνει τις συνέπειες παραλείπει τη φροντίδα, όπως ότι το ζώο θα αρρωστήσει.
Επιπλέον, η βελτίωση της ποιότητας επικοινωνίας του παιδιού με τους άλλους είναι σημαντική παρελκόμενη συνέπεια, καθώς το παιδί μέσα από την ενσυναίσθηση που αποκτά, αποκρυπτογραφεί τις ανάγκες του ζώου και μαθαίνει τη γλώσσα του σώματος, αφού το ζώο δε μιλάει και έτσι κατακτά και δεξιότητες εξωλεκτικής επικοινωνίας.
Η σύνδεση και ενίσχυση της σύνδεσης με άλλα μέλη της οικογένειας είναι μια ακόμα θετική επίδραση της ύπαρξης κατοικιδίων στη ζωή της οικογένειας και όχι μόνο του παιδιού. Το παιχνίδι και η άσκηση με το ζώο, εκτός από θετική διάθεση και βελτίωση της φυσικής ικανότητας, φέρνει πιο κοντά τα μέλη της οικογένειας και συσφίγγει τις σχέσεις τους, ενώ μπορεί να μειώσει αντιζηλίες μεταξύ αδερφών, αφού το ενδιαφέρον μετατοπίζεται στο ζωάκι, είτε αυτό αποκτήθηκε πριν τη γέννηση των παιδιών είτε μετά είτε ενδιάμεσα, μεταξύ των γεννήσεων.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η συναισθηματική προετοιμασία του παιδιού για μελλοντικές προσωπικές σχέσεις στην οποία βοηθά η σχέση με το κατοικίδιο (μαζί με τη δέσμευση, τον αυτοέλεγχο και την αυτορρύθμιση συναισθήματος), αφορά και στην προετοιμασία για προσωπικούς αποχωρισμούς και απώλειες, οι οποίοι είναι μέσα στη ζωή και κυρίως για τον θάνατο, αφού η πιθανότητα ένα ζώο να το σκάσει είναι μικρή αν ζει στο προστατευμένο περιβάλλον του σπιτιού.
Έχοντας τα ζωάκια σαφώς μικρότερο προσδόκιμο ζωής σε σχέση με τον άνθρωπο, τα παιδιά των οποίων το κατοικίδιο αρρωσταίνει ή πεθαίνει, εξοικειώνονται με την αρρώστια και τον θάνατο, βιώνουν τα αρνητικά συναισθήματα και στάδια του πένθους και είναι σε κάποιο βαθμό προετοιμασμένα για την απώλεια. Κατανοούν τον κύκλο της ζωής από τη γέννηση, την ανάπτυξη, την ενηλικίωση, το γήρας, τον θάνατο. Έχουν τη δυνατότητα για να εκφράσουν τον θρήνο τους και να μπουν σε διαδικασία προπαρασκευαστικού πένθους, όταν το ζωάκι τους είναι βαριά άρρωστο. Κάτι που τα προετοιμάζει να δεχτούν τη βεβαιότητα και την καθολικότητα του θανάτου για όλους, για όλες τις μελλοντικές απώλειες των οικείων του προσώπων, των σημαντικών Άλλων.
