Πόσο σημαντικό είναι άραγε για την ψυχολογία μας ακόμα και αν δεν τα καταφέραμε σε κάτι που προσπαθήσαμε, να μας πει κάποιος “Δεν πειράζει, γιατί δεν τα κατάφερες..ακόμη”!
Είναι προφανές ότι για την επιτυχία και την εξέλιξη απαιτείται δράση. Δεν υπάρχει μετάβαση σε επόμενη φάση ζωής χωρίς κόπο και πόνο. Ας πούμε σε κάποιον να κλείσει τα μάτια και να φανταστεί τον εαυτό του στο μέλλον π.χ. σε 10 χρόνια πρώτον στην καλύτερη εκδοχή του εαυτού του και δεύτερον στη χειρότερη εκδοχή του. Είναι σίγουρο πως για τη χειρότερη εκδοχή του εαυτού του στο μέλλον, δε χρειάζεται να κάνει απολύτως τίποτα. Απεναντίας, για την καλύτερη εκδοχή είναι αναγκαία η προσπάθεια, η αλλαγή, η υιοθέτηση νέων τρόπων δράσης και συμπεριφοράς σε επαγγελματικό, προσωπικό ή σε οποιοδήποτε άλλο επίπεδο δραστηριότητας.
Αυτό που αποκαλούμε Mindset είναι η νοοτροπία μας, ο γνωστικός μας χάρτης, ο τρόπος που σκεφτόμαστε, βλέπουμε και νοηματοδοτούμε τα πράγματα, τον εαυτό μας, τον κόσμο γύρω μας, το μέλλον. Είναι η στάση του Νου μας, η αντίληψη αυτογνωσίας μας, το σύνολο των στάσεων και πεποιθήσεών μας. Έχει σημασία αν αυτές οι πεποιθήσεις μας είναι ανοιχτές που συνεχώς εξελίσσονται ή περιοριστικές που μένουν σταθερές και στάσιμες και μοιάζουν σαν να βλέπουμε τον κόσμο με παρωπίδες. Οι πρώτες αποτελούν το Growth Mindset και οι δεύτερες το Fixed Mindset. Συνήθως όλοι ανήκουμε λίγο πολύ στη μία ή την άλλη κατηγορία, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορούμε να υιοθετήσουμε, ανάλογα με τις συνθήκες και περιστάσεις, συμπεριφορές που ανήκουν στην αντίθετη κατηγορία. Π.χ. στην επαγγελματική ζωή να επικρατεί ένα growth mindset ενώ στην προσωπική ζωή ένα fixed mindset. Αξίζει να πούμε ότι οι περιοριστικές πεποιθήσεις μπορεί να μην είναι απολύτως δικές μας, αλλά να αποτελούν ενδοβολές των σημαντικών Άλλων που τις εσωτερικεύσαμε, δηλαδή τις πιστέψαμε τόσο ώστε έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μας.
Πώς σκέφτονται λοιπόν οι άνθρωποι που υιοθετούν ένα fixed mindset; Η πιο κεντρική πεποίθηση αυτού του είδους mindset είναι ότι οι άνθρωποι που το υιοθετούν, πιστεύουν ότι οι ικανότητες, οι δεξιότητες και η ευφυΐα είναι έμφυτα σταθερά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που δεν επιδέχονται βελτίωσης ή αλλαγής και εξ αυτού του λόγου τους φαίνεται ανώφελο να προσπαθούν. Επιπλέον, ακολουθούν οικείους και ασφαλείς τρόπους συμπεριφοράς, μη βγαίνοντας από τη ζώνη άνεσης, δεν καταπιάνονται με καθήκοντα και δραστηριότητες που θεωρούν δύσκολες, δε θέτουν νέους στόχους, αποφεύγουν να δεχθούν κριτική και να μάθουν από τα λάθη τους ώστε να βελτιωθούν, νιώθουν πλήγμα όταν βλέπουν τους άλλους να πετυχαίνουν. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό τους είναι ότι εστιάζουν στους περιορισμούς και στα αρνητικά, στα «μην» και «δεν» και δεν αποκλείεται να διακατέχονται από καταθλιπτική συμπτωματολογία.
Αντίθετα, οι άνθρωποι με growth mindset θεωρούν ότι οι ικανότητες καλλιεργούνται και είναι διαρκώς εξελισσόμενες, θεωρούν την επιτυχία ως το αποτέλεσμα που έρχεται με προσπάθεια και όχι λόγω κάποιου έμφυτου ταλέντου, μαθαίνουν από τα λάθη τους και τα διορθώνουν, ζητούν βοήθεια για να βελτιωθούν, την οποία δεν εκλαμβάνουν ως έκφραση αδυναμίας, παραδειγματίζονται από την επιτυχία των άλλων και αξιοποιούν την ανατροφοδότηση που λαμβάνουν ως ευκαιρία μάθησης και εξέλιξης, μη αντιμετωπίζοντάς την ως αρνητική κριτική. Είναι βέβαιο ότι οι άνθρωποι με growth mindset παράγουν νέα εγκεφαλικά κύτταρα, νέους νευρώνες, μιας και η συνεχής προσπάθεια και ενασχόληση με αντικείμενα και δραστηριότητες που αποτελούν κίνητρο και προκαλούν ευχαρίστηση είναι από μόνη της παράγοντας ανάπτυξης νέων νευρώνων για τον ενήλικο πληθυσμό.
Πώς θα οδηγηθούμε στην επιτυχία τελικά; Αναπτύσσοντας και διατηρώντας ένα growth mindset. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε τον τρόπο που αξιολογούμε τις ικανότητές μας και τα αίτια στα οποία αποδίδουμε την επιτυχία ή την αποτυχία. Δηλαδή για κάποιον με σταθερή αντίληψη αυτογνωσίας ενός fixed mindset, μια ενδεχόμενη επιτυχία αξιολογείται ως λογικό αποτέλεσμα, απόρροια της ικανότητας, την οποία αυτός θεωρεί έμφυτη, ενώ μια ενδεχόμενη αποτυχία αξιολογείται ως επιβεβαίωση ότι δεν είναι αρκετά έξυπνος και ικανός. Σε συνδυασμό και με τη θεωρία απόδοσης αιτιών και μια πιθανή καταθλιπτική συμπτωματολογία όπως είπαμε, κάποιος με τέτοιου είδους νοοτροπία κάνει γνωστικές διαστρεβλώσεις που εκκινούνται από αυτές τις περιοριστικές πεποιθήσεις, αποδίδοντας την αποτυχία σε εσωτερικό παράγοντα , ότι φταίνε εκείνοι για την αποτυχία που δεν είναι αρκετά έξυπνοι. Αντίθετα οι άνθρωποι με growth mindset έχουν εκπαιδεύσει το μυαλό τους να αντιλαμβάνεται την αποτυχία όχι ως έλλειψη ικανοτήτων, αλλά ως ευκαιρία νέας μάθησης και μεγαλύτερης προσπάθειας.
Συμπερασματικά, με βάση τον τρόπο που αξιολογούμε τις ικανότητες γενικά, δηλαδή με βάση τη φύση που τους αποδίδουμε ανάλογα με το mindset που έχουμε, δηλαδή αν τις θεωρούμε έμφυτες και στατικές ή εξελισσόμενες και μεταβαλλόμενες, τείνουμε να αναπτύσσουμε και συγκεκριμένη προσωπική προσπάθεια και να προσεγγίζουμε διαφορετικά επίπεδα επιτυχίας.
Αν δεν κατακτήσαμε την επιτυχία, δε μας βοηθά να απογοητευόμαστε, αλλά είναι σημαντικό να κατανοήσουμε, ακόμα και αν έχουμε περιοριστικό mindset, ότι δεν την κατακτήσαμε… Ακόμη! Αυτή είναι η ουσία του ανοιχτού mindset. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε τη δύναμη του “Ακόμη”, ώστε να προσπαθήσουμε περισσότερο και να τα καταφέρουμε. Χρειάζεται να επιβραβεύσουμε την προσπάθεια κάποιου ή ακόμα και αυτού του εαυτού μας, καταρτίζοντας μέχρι και προσωπικές λίστες επιβράβευσης. Δεν παίζει ρόλο αν επιβραβεύσουμε το ταλέντο λέγοντας “μπράβο είσαι έξυπνος”, γιατί αυτό που θα πετύχουμε είναι ο άλλος να επαναπαυτεί, να μείνει στάσιμος και να μην προσπαθήσει να γίνει ολοένα καλύτερος. Παίζει ρόλο αν πούμε “μπράβο που προσπάθησες”, “δεν πειράζει που δεν τα κατάφερες, γιατί δεν τα κατάφερες Ακόμη”! Αν κάποιος πει “δεν το έχω με αυτό το άθλημα” είναι βοηθητικό να του πούμε “δεν το έχεις ακόμη”! Η καθηγήτρια που ανακοινώνει το αποτέλεσμα της προφορικής εξέτασης στον φοιτητή που τη ρωτά..αν πέρασε το μάθημα, είναι ιδιαίτερα ενδυναμωτικό αν του πει “ όχι..Ακόμη”!
Συνεπώς, αξίζει τον κόπο να εστιάσουμε στον εαυτό μας για να αντιληφθούμε τυχόν διεργασιακά λάθη στον τρόπο που σκεφτόμαστε για την επιτυχία στα πλαίσια ενός περιοριστικού mindset (π.χ. ένα από αυτά τα λάθη είναι η προσωποποίηση δηλαδή να αποδίδω το φταίξιμο για την αποτυχία σε μένα και τις προσωπικές μου ικανότητες που θεωρώ ότι είναι αυτές που είναι και δε βελτιώνονται) και να αναζητήσουμε τι διαφορετικό αποτέλεσμα θα είχαμε αν τις αντικαθιστούσαμε με εναλλακτικές πεποιθήσεις, πιο προσαρμοστικές και λειτουργικές για την επιτυχία, προς την κατεύθυνση ενός ανοιχτού mindset.
